२३ जेठ, काठमाडौं |
मनसुनको आगमनसँगै नेपालमा डेंगु संक्रमण तीव्र रूपमा फैलिन थालेको छ। इपिडिमियोलोजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखा (EDCD) का अनुसार चालु वर्ष पुस महिनादेखि हालसम्म देशभर ७१ जिल्लामा डेंगु संक्रमित फेला परेका छन्।
हालसम्म कुल संक्रमितको संख्या १०८१ पुगेको छ। यसमध्ये सबैभन्दा बढी संक्रमित बागमती प्रदेशमा २९७ जना, त्यसपछि कोशी प्रदेशमा २३९ जना र गण्डकी प्रदेशमा १८२ जना रहेका छन्। अन्य प्रदेशहरूमा लुम्बिनीमा १६३, सुदूरपश्चिममा १५६, कर्णालीमा ३० र मधेश प्रदेशमा १४ जना संक्रमित भेटिएका छन्।
असारदेखि असोजसम्म डेंगुको उच्च जोखिम
इपिडिमियोलोजी महाशाखाका निर्देशक डा. चन्दभाल झा का अनुसार, डेंगु संक्रमण हरेक वर्ष असार, साउन, भदौ र असोज महिनामा सबैभन्दा बढी देखिन्छ।
“भर्खरै मनसुन सुरु भएको छ, अबको चार महिना डेंगु फैलिन अत्यधिक जोखिमपूर्ण हुने सम्भावना छ,” डा. झाले चेतावनी दिए।
उनका अनुसार, हालको संक्रमण गत वर्षको तुलनामा केही कम भए पनि मौसम र जलवायुको आधारमा संक्रमण एक्कासि तीव्र रुपमा बढ्न सक्छ।
हिमालसम्म फैलिएको डेंगु
पहिला तराई क्षेत्रमा सीमित डेंगु संक्रमण अहिले पहाडी र हिमाली क्षेत्रमा समेत फैलिएको छ।
कीटजन्य रोग नियन्त्रण शाखाका प्रमुख डा. गोकर्ण दाहाल ले भने, “अब डेंगु सदाबहार रोगझैं देखिन थालेको छ। चिसो मौसममा समेत डेंगुका बिरामी भेटिन थालेका छन्।”
लामखुट्टे अब १२–१३ डिग्री तापक्रममा समेत बाँच्न सक्छन्। जलवायु परिवर्तन र तीव्र शहरीकरण यसको मुख्य कारण मानिन्छ।
पछिल्ला वर्षमा डेंगुको अवस्था यस्तो थियो:
| वर्ष | संक्रमित संख्या | मृत्यु संख्या | विशेष जानकारी |
|---|---|---|---|
| २०२० | ~१८,००० | १२ | ४३ जिल्लामा फैलियो |
| २०२२ | >५४,००० | ८८ | ७७ जिल्लामा संक्रमण |
| २०२३ | >५२,००० | २० | ३१% संक्रमित सुनसरीबाट |
| २०२४ | ~३५,०००+ | १३ | संक्रमित घटे तापनि जोखिम यथावत् |
डेंगु फैलनुको कारणहरू
- अव्यवस्थित शहरीकरण
- फोहोरमैला व्यवस्थापनको कमजोरी
- पानी जम्ने स्थानहरू (टायर, ड्रम, बाल्टिन, गमला आदि)
- जलवायु परिवर्तन
- सरकारी रणनीतिक कमजोरी
जनस्वास्थ्यविद् डा. बाबुराम मरासिनी का अनुसार, डेंगु नियन्त्रणका लागि समयमै ‘लार्भा खोज तथा नष्ट गर्ने अभियान’ गर्नुपर्छ। तर, सरकारले सामान्यतः संक्रमण फैलिएपछि मात्र अभियान सञ्चालन गर्ने गरेको छ।
यस वर्ष पनि ८० करोड रुपैयाँ बजेट विनियोजन गरिएको भए पनि प्रभावकारी कार्यान्वयनको अभाव रहेको विज्ञहरूको गुनासो छ।
डेंगुका लक्षण र जोखिम
मुख्य लक्षणहरू:
- एक्कासी उच्च ज्वरो
- शरीर दुख्ने, वान्ता हुने
- प्लेटलेट्स कम हुनु
- नाक वा गिजाबाट रगत बग्ने
- बेहोस हुनु
खतरनाक अवस्था:
- हेमोरेजिक डेंगु र शक सिन्ड्रोम डेंगु
- फरक सेरोटाइपको दोहोरो संक्रमण (Severe Dengue)
- जथाभावी पेन किलरको प्रयोग (जस्तै: ब्रुफेन, एस्पिरिन)
डा. शेरबहादुर पुन का अनुसार डेंगुका लक्षण देखिएपछि आफैं औषधि सेवन गर्नु घातक हुन सक्छ।
के गर्नु पर्छ? (पूर्वसावधानी)
✅ पानी जम्न नदिनुहोस्
✅ टायर, बाल्टिन, गमला आदि खाली राख्नुस्
✅ लामखुट्टे भगाउने उपाय अपनाउनुहोस्
✅ झुल प्रयोग गर्नुहोस्
✅ शरीरको तापक्रममा असामान्यता देखिए चिकित्सकको सल्लाह लिनुहोस्
निष्कर्ष
डेंगु अहिले नेपालको सबै भूभागमा फैलिएको छ, र अबका चार महिना अत्यधिक सतर्कता अपनाउनु पर्ने समय हो। समयमै पूर्वतयारी र सचेतना अपनाइए मात्र यस महामारीबाट बच्न सकिने विज्ञहरू बताउँछन्।
