दार्चुला, जेठ ९ – हिमाली जिल्लाहरूमा हरेक वर्षजस्तै यार्सागुम्बा संकलनको मौसम सुरु भएसँगै दार्चुलाका बासिन्दा पनि उच्च पहाडी क्षेत्रमा यार्सा खोज्न पुगेका छन्। वैशाखको अन्तिम सातादेखि नै नौगाड, व्याँस, र मार्मा गाउँपालिकाका सयौँ स्थानीयवासी अपी हिमालको विभिन्न पाटनहरूमा पुगिसकेका छन्।
दार्चुला बहुमुखी क्याम्पसमा अध्ययनरत नौगाड गाउँपालिका निवासी खडकसिंह धामी जेठको पहिलो साता अपी पुगेका छन्। उनी भन्छन्, “एक महिना यार्सागुम्बा खोजेर कमाएको पैसाले कलेजको पढाइलाई निरन्तरता दिन्छु।” उनका अनुसार यहाँ वर्षमा दुई मात्र बाली हुने भएकाले खेतको अन्नले वर्षभरि पुग्दैन। परिवारमा जागिर नहुने भएकाले यार्सागुम्बा नै प्रमुख आम्दानीको स्रोत हो।
यार्सा संकलन नाफामूलक भए तापनि जोखिम भने उत्तिकै हुन्छ। सङ्कलक मानसिंह धामीका अनुसार, असिना पानी, हिमपहिरो र चिसोको जोखिममा काम गर्नुपर्छ। “तर घरको उत्पादनले खान नपुग्ने भएपछि, लालाबालासहित धेरै स्थानीयवासी पाटन जान बाध्य छन्,” उनले भने।
१२ वर्षदेखि ५० वर्ष उमेर समूहका सबैजसो मानिसहरू यार्सा संकलनमा जान्छन्। पाटनमा मानिसहरूको चाप यति बढेको छ कि धेरै गाउँका घरहरू त पाटै सुनसान बनेका छन्। अपी क्षेत्रका लोलु, रिङ्देपानी, सतगङ्गा, कालीढुङ्गा, काटै, घट्टेखोला, धरमघर, क्षति, चाइमटे, सातगङ्गालगायतका क्षेत्रमा सयौँ सङ्कलक भेला भएका छन्। व्याँस गाउँपालिकाको अपिफेद, दोपाखे, र दुधिवन जस्ता क्षेत्रमा पनि यार्सा संकलन हुँदै आएको छ।
अपिनाम्पा संरक्षण क्षेत्र कार्यालयका अनुसार, यार्सागुम्बा संकलन गर्न प्रत्येक वर्ष अनुमति आवश्यक हुन्छ। तर कार्यालयका संरक्षण अधिकृत विनयकुमार झाका अनुसार, हालसम्म जम्मा ७०० जनाले मात्रै संकलन अनुमति लिएका छन्। जिल्लाका १० ठाउँबाट अनुमति दिइए पनि धेरै संकलकहरू बिना अनुमति नै पाटन पुग्ने गरेका छन्।
कानुन अनुसार, संकलनकर्ताले अनिवार्य रूपमा परिचयपत्र साथमा लिएर जानुपर्नेछ। तर व्यावहारिक रुपमा यसको पूर्ण पालना भएको देखिँदैन। अपिनाम्पा संरक्षण क्षेत्र कार्यालयका अनुसार, दार्चुलाबाट हरेक वर्ष ५ देखि ७ क्विन्टलसम्म यार्सागुम्बा निकासी हुने गरेको छ।
यार्सागुम्बा दार्चुलाको ग्रामीण अर्थतन्त्रमा मुख्य आधार बनेको छ। यसले हजारौं मानिसलाई छोटो अवधिमा आम्दानी गर्ने अवसर प्रदान गरे तापनि, जोखिम व्यवस्थापन, कानुनी पालना, र संरक्षणका पक्षमा अझ बढी ध्यान दिनुपर्ने देखिन्छ।
