काठमाडौँ, नेपाल – नेपालमा पछिल्लो समय राजनीतिक अशान्ती, विशेषगरी थ्री कुने जस्ता क्षेत्रहरूमा र राजतन्त्र समर्थकहरूको क्रियाकलापहरूले देशको भविष्यको बारेमा प्रश्न उठाएका छन्। काठमाडौँमा प्रदर्शनहरूका क्रममा भएको हिंसा केही वर्ष अगाडि भएका राजतन्त्रकालीन अशान्तिका घटनाहरूलाई सम्झाउने गरी छ, जब यस्तै हिंसा र विनाश सडकमा घटेका थिए।
एक प्रसिद्ध पत्रकारले आफ्नो पुरानो फेसबुक पोष्टलाई स्मरण गर्दै भने, “जब म सडकमै आन्दोलन गर्ने मानिसहरूलाई देख्छु, मलाई लाग्छ समाज अझ गतिशील बन्छ। चाहे ती राजतन्त्र समर्थक होस वा गणतन्त्र समर्थक, सडकमा भएका भिडहरूले समाजको गतिको प्रवाहलाई अघि बढाउँछन्।” तथापि, आजको परिप्रेक्ष्यमा, लेखक स्वीकार्छन् कि सडकमै आन्दोलन देख्दा जुन उत्साह थियो, अब त्यो हराएको छ। केही व्यक्तिहरूलाई सस्तो बौद्धिक सन्तुष्टि दिलाउँछ भने जनताका पीडामा यो अब रोमाञ्चकारी अनुभव जस्तो लाग्दैन।
यो लेख बंगलादेश वा श्रीलङ्काको बाटोमा नेपाल हिँड्न सक्ने चिन्तालाई गहिरो रूपमा विश्लेषण गर्दछ। केही राजतन्त्र समर्थकहरूको टिप्पणीहरू यस चिन्तालाई अझ बढाएको छ, जसमा उनीहरूले राजतन्त्र पुनर्स्थापना गर्ने सम्भावनाबारे कुरा गरे र नेपालले बंगलादेश, सिरिया, वा श्रीलङ्काको बाटोमा जान सक्छ भन्ने आशंका व्यक्त गरे।
इतिहासको पछाडि फर्केर हेर्दा: २००५ को विद्रोह र यसको प्रभाव
काठमाडौँमा भएको पछिल्लो हिंसा २००५ को विद्रोहको सम्झनामा पुर्याउँछ, जब निजी सम्पत्ति नष्ट भयो र थुप्रै मिडिया व्यक्तिहरू घाइते भए। त्यस समय पत्रकारहरूको हत्या, व्यापारिक स्थलहरूको लुटपाट र निर्दोष मानिसहरूलाई राजनीतिक र वैचारिक संघर्षको नाममा दुःख दिएर समाजमा ठूलो अशान्ति फैलाइएको थियो। त्यतिबेला त्यस्ता हिंसात्मक घटनाहरूका बारेमा कवरेज गर्दै रहेका पत्रकारहरू, जस्तै सुरज राजक, राजनीतिक हिंसाका शिकार भए।
दुर्गा प्रसाईं जस्ता प्रमुख राजतन्त्र समर्थकहरूको पनि यस हिंसामा संलग्नता रहेको थियो, जसका बारेमा रिपोर्टहरूले भनेका छन् कि उनी आफ्नो नियन्त्रण बाहिरको सवारी चलाउँदै पुलिसलाई थिच्नको प्रयास गर्दै थिए। यसका साथै कांतिपुर र अन्नपूर्ण पोस्ट जस्ता मिडिया संस्थाहरूमा हमला गरिएको थियो, जसले त्यो समयको कानूनी र व्यवस्थापकीय अशान्तिलाई थप प्रस्ट बनाएको थियो।
राजतन्त्रको भविष्य नेपालमा कस्तो हुने त?
राजतन्त्र र राजा ज्ञानेन्द्रको भूमिकामा फर्केर हेर्दा, लेखकले उनका शासनकालका थुप्रै घटनाहरू र नीतिहरूलाई समेटेका छन्। राजा ज्ञानेन्द्रले सेनाको प्रयोग गरेर निर्वाचित प्रधानमन्त्रीलाई थुनामा राख्ने, मिडिया स्वतन्त्रता घटाउने र सम्पूर्ण राष्ट्रलाई अराजकताको सामना गराउने कार्यहरूले अझै धेरैको मनमा गहिरो असर छ। लेखकले अहिलेका राजनीतिक नेताहरू र जनताले ती अन्धकारपूर्ण दिनहरूको पाठ सिक्नु आवश्यक छ।
थुप्रै वरिष्ठ राजनीतिक व्यक्तिहरू, जस्तै पूर्व प्रधानमन्त्रीहरू, राजा ज्ञानेन्द्रलाई संकुचित दृष्टिकोण र आत्मकेंद्रित ठान्छन्, जसका कारण नेपालको पतन भएको हो। नवाराज सुवेदी र भेष बहादुर थापा जस्ता व्यक्तिहरूका किताबहरूमा उनले राजा ज्ञानेन्द्रका कार्यहरूले राष्ट्रको स्थिरतामा गरेको नकरात्मक असरलाई उजागर गरेका छन्।
लेखले यसो भनेको छ कि आजको नेपालका लागि केवल राजतन्त्रको पुनःस्थापना छलफलको विषय मात्र होइन, यो देशको दिशाबारे बौद्धिक र राजनीतिक स्पष्टता आवश्यक छ। इतिहास र अतीतका पाठहरूले नयाँ पुस्तालाई एक राम्रो भविष्य निर्माण गर्न मार्गदर्शन गर्नु आवश्यक छ।
सामाजिक मिडिया: गम्भीर सोचबाट ध्यान विचलित गर्दै
सामाजिक मिडिया प्लेटफर्महरू जस्तै टिकटक, फेसबुक र इन्स्टाग्राममा छिटो फैलिएका विचारहरूले धेरैलाई नेपालको राजनीतिक अवस्थाबारे गम्भीर सोचमा लिनमा गडबड ल्याएको छ। यी प्लेटफर्महरूमा ६० सेकेन्डका भिडियो र मिम्सको सजिलै पहुँचले धेरैलाई दीर्घकालिक परिणामहरूको बारेमा सोच्न मुश्किल बनाएको छ।
लेखकले युवा पुस्तालाई इतिहास पढ्न र आफ्नो राजनीतिक निर्णयहरूको दीर्घकालिक प्रभाव बुझ्नको लागि समय खर्च गर्न आग्रह गरेका छन्। उनीहरूले ती तात्कालिक सामाजिक मिडिया ट्रेन्डहरूको चक्करमा नपरी ठूलो चित्रमा ध्यान दिन आवश्यक छ।
राजतन्त्र र गणराज्यको बीच: भविष्यका लागि एक पाठ
हालको राजनीतिक नेतृत्वको आलोचना गर्नु सजिलो भए पनि, लेखकले मुख्य समस्यालाई राजतन्त्रका गल्तीहरूबाट सिक्ने कुरा ठान्छ। राजा ज्ञानेन्द्रको दूरदर्शिता अभाव र बदलिँदो राजनीतिक परिप्रेक्ष्यसँग अनुकूल हुन नसक्नुले राजतन्त्रको पतनमा ठूलो भूमिका खेलेको थियो।
लेखले निष्कर्षमा जोड दिइरहेको छ कि नेपालले बंगलादेश वा श्रीलङ्काजस्ता देशहरूलाई आफ्नो भविष्यका लागि आदर्शको रूपमा लिनु हुँदैन। बरु, यो देशले सुधारका कदमहरू चाल्नुपर्ने छ जसले स्थिर र समृद्ध राष्ट्रको निर्माण गर्न सकोस्। यस लेखले नागरिकलाई अतीतका पाठहरू सम्झन र क्षणिक विचारधाराहरू र आन्दोलनबाट बच्न आग्रह गरेको छ।
