दाँत तथा मुख स्वस्थ राख्न १० मिनेट छुट्याउँ
‘स्वस्थ मुखः सकारात्मक सोच’ नारासहित विश्व मुख स्वास्थ्य दिवस मनाइँदै
काठमाडौं – आज, मार्च २०, ‘स्वस्थ मुखः सकारात्मक सोच’ भन्ने नाराका साथ विश्वभर विश्व मुख स्वास्थ्य दिवस २०२५ मनाइँदैछ। यस दिवसलाई दन्त स्वास्थ्यप्रति जनचेतना जगाउने उद्देश्यले हरेक वर्ष मनाइने गरिन्छ।
विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ)का अनुसार, मुख स्वास्थ्य भनेको मुख तथा अनुहारको दुखाइ, मुख तथा घाँटीको क्यान्सर, मुखको सङ्क्रमण, जन्मजात खुँडे तालु तथा ओठ, गिँजासम्बन्धी रोग, दाँत किराले खाने समस्या, दाँत झर्ने तथा दाँतमा प्वाल पर्ने जस्ता रोगहरूबाट मुक्त हुने अवस्था हो।
नेपालमा दन्त स्वास्थ्य समस्याहरू दिन प्रतिदिन बढ्दै गइरहेका छन्। दाँत किराले खाने, गिँजाबाट रगत आउने, गिँजा फुल्ने तथा पाक्ने, दाँत हल्लिने समस्या आम नेपालीहरूमा देखिने गरेको छ। चिनीको अत्यधिक सेवन, सुर्तीजन्य पदार्थको प्रयोग, मदिरा सेवन, र दाँत तथा मुखको सरसफाइको कमी यी समस्याका प्रमुख कारण हुन्।
मुख स्वास्थ्यमा ध्यान दिए ९०-९५% समस्या रोकथाम गर्न सकिन्छ
नेपाल सरकारको स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयका प्रवक्ता एवं दन्त विशेषज्ञ डा. प्रकाश बुढाथोकी भन्छन्, “यदि हामीले दाँत र मुख सफा राख्न सके, ९० देखि ९५ प्रतिशत दन्तसम्बन्धी समस्याहरूबाट जोगिन सकिन्छ।”
उहाँका अनुसार, मुख स्वस्थ नरहेमा केवल दाँतकै समस्या होइन, अन्य गम्भीर स्वास्थ्य जटिलताहरू समेत निम्तिन सक्छन्।
मुखको स्वास्थ्य नराम्रो हुँदा निम्न समस्या देखा पर्न सक्छः
- दाँत किराले खाने
- गिँजासम्बन्धी रोगहरू
- मुखमा घाउ-खटिरा आउने
- मुखको क्यान्सर
- दाँत खिएर जाने वा झर्ने समस्या
डा. बुढाथोकीका अनुसार, “मुख भनेको शरीरको प्रवेशद्वार हो। यदि मुख अस्वस्थ छ भने हामीले खाने खानासँगै शरीरमा फोहोर जाने सम्भावना धेरै हुन्छ। त्यसैले मुखलाई सफा राख्न विशेष ध्यान दिन आवश्यक छ।”
मुख अस्वस्थ हुँदा अन्य रोग निम्तिन सक्छन्
विज्ञहरूका अनुसार, मुख स्वास्थ्यको सही हेरचाह नगरेमा केवल दाँत र गिँजामा मात्र असर पर्दैन, शरीरका अन्य भागहरूमा समेत गम्भीर प्रभाव पर्न सक्छ।
मुख अस्वस्थ हुँदा देखिन सक्ने अन्य स्वास्थ्य समस्या निम्नानुसार छन् –
✅ मधुमेह (Diabetes) को जोखिम बढ्छ।
✅ श्वासप्रश्वाससम्बन्धी समस्या देखा पर्न सक्छ।
✅ मस्तिष्कमा असर पुर्याउन सक्छ।
✅ गर्भवती महिलामा बच्चाको उचित विकासमा बाधा पुर्याउन सक्छ।
डा. बुढाथोकीका अनुसार, मुखका रोगहरू समयमै निदान गरे उपचारको खर्च कम हुन्छ र गम्भीर स्वास्थ्य समस्याबाट बच्न सकिन्छ।
दन्त तथा मुख स्वास्थ्य जोगाउने उपायहरू
विशेषज्ञहरूले मुख स्वस्थ राख्न निम्न उपाय अपनाउन सल्लाह दिन्छन्:
✔️ दिनमा कम्तीमा दुई पटक दाँत माझ्ने।
✔️ फ्लोराइडयुक्त मञ्जन (टुथपेस्ट) प्रयोग गर्ने।
✔️ डेन्टल फ्लस (Dental Floss) को प्रयोग गर्ने।
✔️ गुलियो खानेकुरा कम खाने।
✔️ खाना खाइसकेपछि र गुलियो खानेकुरा खाएपछि सफा पानीले कुल्ला गर्ने।
✔️ चुरोट, सुर्ती, मदिरा सेवन नगर्ने।
✔️ मौसम अनुसारको फलफूल तथा सागसब्जी खाने।
✔️ मुखमा कुनै समस्या देखिएमा जथाभावी औषधि सेवन नगर्ने।
✔️ ६-६ महिनामा एक पटक दन्त चिकित्सकसँग चेकअप गराउने।
“१० मिनेट छुट्याउँ, दाँत तथा मुख स्वस्थ राखौं”
डा. बुढाथोकी भन्छन् –
“यदि हामीले बिहान खाना खाइसकेपछि ५ मिनेट र राति सुत्नुअघि ५ मिनेट मात्र दाँत सफा गर्ने बानी बसाल्यौं भने दाँत तथा मुखका धेरै समस्या समाधान गर्न सकिन्छ। यसलाई हाम्रो दैनिक जीवनशैलीकै हिस्सा बनाउनुपर्छ।”
मुख स्वास्थ्यलाई प्राथमिकतामा राख्न र यसको हेरचाह गर्नाले हाम्रो समग्र स्वास्थ्यमा सकारात्मक प्रभाव पर्ने विज्ञहरूको सुझाव छ।
