काठमाडौं, ६ मंसिर – भारतीय स्थल सेनाका प्रमुख जनरल उपेन्द्र द्विवेदीलाई नेपाली सेनाले मानार्थ महारथीको सम्मान प्रदान गरेको छ। उनी यो सम्मान पाउने २०औं भारतीय सेनाध्यक्ष हुन्।
बुधबार दिउँसो काठमाडौं आइपुगेका जनरल द्विवेदीलाई त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा नेपाली सेनाका युद्धकार्य महानिर्देशक उपरथी प्रेमध्वज अधिकारीले स्वागत गरे। उनले साँझ पशुपतिनाथ मन्दिरको दर्शनसहित ऐतिहासिक सम्पदाको भ्रमण गरे।
मानार्थ पदवीको ऐतिहासिक परम्परा
नेपाली र भारतीय सेनाबीच मानार्थ जनरलको सम्मान आदान–प्रदान गर्ने परम्परा सन् १९५० मा औपचारिक रूपमा सुरु भएको हो। यो प्रचलनको उद्देश्य दुई देशबीच आपसी सम्मान र सामरिक सम्बन्धलाई बलियो बनाउनु हो। यद्यपि, इतिहासविद्हरूका अनुसार यो अभ्यास ब्रिटिश इन्डियाको पालादेखि नै चलेको पाइन्छ।
राणा शासनकालमा गोर्खा सैनिकलाई प्रोत्साहन दिन ब्रिटिश इन्डियाले मानार्थ महासेनानीको पदवी दिन थालेको इतिहास छ। पछि, भारत स्वतन्त्र भएपछि पनि यो परम्परालाई निरन्तरता दिइयो।
सम्मानका उदाहरण र विवाद
नेपाली सेनाका प्रधानसेनापति सुरेन्द्रबहादुर शाहले सन् १९६९ मा पहिलो पटक भारतीय सेनाको मानार्थ जनरलको सम्मान प्राप्त गरेका थिए। त्यसपछि नेपाली सेनाका १५ जना प्रधानसेनापतिहरूले यो सम्मान पाएका छन्।
तर, यो परम्परा विवादरहित भने छैन। २०४५ सालमा भारतले नेपाललाई नाकाबन्दी लगाएपछि नेपाली सेनाका प्रधानसेनापति सत्चितशमशेर जबरा भारत भ्रमणमा नगएको उदाहरण छ। यस्तै, भारतीय सेनाका केही प्रमुखहरूको नेपाल भ्रमणलाई लिएर पनि विरोधका आवाज उठेका छन्।
सैन्य कूटनीतिक महत्त्व
नेपाली सेनाका प्रवक्ता गौरवकुमार केसीका अनुसार, यो परम्पराले दुई देशबीचको सम्बन्धलाई थप प्रगाढ बनाउन सहयोग पुर्याउँछ। अवकाशप्राप्त प्रधानसेनापति राजेन्द्र क्षेत्री भन्छन्, “यो परम्पराले कुनै संकटका बेला दुवै देशका सेनाबीच विश्वासको पुल बन्न सक्छ।”
भारतीय सुरक्षाविद्हरूका अनुसार, भारतले नेपालको सुरक्षा स्थिति कमजोर हुनु आफ्नो सुरक्षाका लागि चुनौती ठान्छ। यसै कारण, दुई देशबीचको सैन्य सम्बन्ध बलियो बनाउन भारतले यो परम्परालाई महत्त्व दिँदै आएको छ।
रणनीतिक लाभको निरन्तरता
विश्लेषकहरू भन्छन्, यो परम्पराले न केवल दुई देशबीचको ऐतिहासिक सम्बन्धलाई बलियो बनाउँछ, तर वर्तमान सुरक्षा रणनीतिमा पनि ठोस योगदान दिन्छ। खुला सीमा र आपसी सुरक्षा चुनौतीका कारण यो अभ्यासले नेपाल र भारत दुवैलाई रणनीतिक लाभ पुर्याइरहेको छ।
यो परम्पराले दुई छिमेकी देशबीचको अनौठो सैन्य सम्बन्धको द्योतकका रूपमा अझै लामो समयसम्म निरन्तरता पाउने देखिन्छ।
