गर्भावस्थाका नौ महिनालाई तीन त्रैमासिक चरणमा बाँडिन्छ, जसमा पहिलो त्रैमासिक १-३ महिना हो। गर्भावस्थाको तेस्रो महिनामा (पहिलो त्रैमासिकको अन्तिम चरण) महिलामा केही पुराना र केही नयाँ लक्षण देखा पर्न थाल्छन्। यो समयमा भ्रूण पनि परिपक्व हुँदै जान्छ। यो महिनामा देखिने लक्षण र आवश्यक सावधानीबारे तल चर्चा गरिएको छ।
मुख्य लक्षणहरू
- योनीस्राव (भजाइनल डिस्चार्ज): बढ्दो हर्मोन र रगतको आपूर्तिका कारण योनीस्राव हुन्छ, जुन सेतो र गन्धहीन हुन्छ।
- बिहान वाकवाक लाग्ने: केही महिलामा तेस्रो महिनामा पनि वाकवाकी रहन सक्छ।
- थकान: हर्मोनल परिवर्तनका कारण थकान महसुस हुनसक्छ, जसले गर्दा बढी आराम आवश्यक हुन्छ।
- बारम्बार पिसाब लाग्नु: बढेको गर्भाशयले पिसाबथैलीमा दबाब दिन्छ, जसका कारण बारम्बार पिसाब लाग्न सक्छ।
- मुड परिवर्तन: हर्मोनल उतारचढावले मूड परिवर्तन, चिडचिडापन गराउँछ।
- कब्जियत: हर्मोनल परिवर्तन र गर्भाशयको दबाबले कब्जियत गराउँछ।
भ्रूणको विकास
- अंगहरूको निर्माण: यो महिनाको अन्त्यमा भ्रूणका मुटु, कलेजो, मिर्गौला र पाचन प्रणाली निर्माण हुन्छ।
- अनुहारको विकास: बच्चाको अनुहारका अंगहरू विकास हुँदैछन्।
- मांसपेशी विकास: मांसपेशीहरूको विकास र हलचल सुरु हुन्छ।
- नर्वस प्रणाली: स्नायु प्रणालीको तीव्र विकास हुन्छ।
- भ्रूणको लम्बाइ लगभग २ इन्च हुन्छ।
खानपान र पोषण
यो समयमा फलफूल, हरियो सागपात, सम्पूर्ण अन्न, प्रोटिन, डेरी उत्पादन, माछा मासु आहारमा राख्नुपर्छ। चिकित्सकले सुझाएको फोलिक एसिड अनिवार्य रूपमा लिनुपर्छ। सकेसम्म बजारीय खाना र पेय पदार्थबाट टाढा रहनु उत्तम हुन्छ।
स्वास्थ्य परीक्षण
तेस्रो महिनामा चिकित्सकको सल्लाह अनुसार हेमोग्लोबिन, ब्लड सुगर, हेपाटाइटिस बी, एचआईभी, थाइराइड जस्ता परीक्षण गरिन्छ। स्क्रिनिङ टेस्ट, जस्तै न्युकल ट्रान्स्ल्युसेन्सी टेस्ट, डीएनए टेस्ट पनि गराउन सल्लाह दिइन्छ।
सावधानी
- चिकित्सकसँग नियमित परामर्श: समस्या वा चिन्ता भएमा चिकित्सकलाई भेट्न हिच्किचाउनु हुँदैन।
- धुम्रपान, रक्सीबाट टाढा रहनु: स्वास्थ्यमा प्रतिकूल प्रभाव नपरोस् भनेर यी सबैबाट टाढा रहनुपर्छ।
- दैनिक झोलिलो खाना र पानी: शरीरलाई हाइड्रेट राख्न पर्याप्त झोलिलो खाना र पानीको आवश्यकता हुन्छ।
- पर्याप्त आराम र निद्रा: रातमा कम्तीमा ८ घण्टा सुत्न आवश्यक छ।
- तनाव व्यवस्थापन: हल्का व्यायाम र सकारात्मक सोच राख्नुपर्छ।
तेस्रो महिनामा स्वस्थ आहार, नियमित स्वास्थ्य परीक्षण, र आवश्यक आराम गर्भावस्थालाई स्वस्थ बनाउन मद्दत पुर्याउँछ।
काठमाडौं – गर्भावस्थाको तेस्रो महिनामा महिलाको शारीरिक र मानसिक अवस्थामा महत्वपूर्ण परिवर्तनहरू आउन थाल्छन्। प्रसूति तथा स्त्रीरोग विशेषज्ञ डा. दीपा चुडालका अनुसार, यो समय महिलाहरूले भ्रूणको विकास र आफ्नो स्वास्थ्य दुवैमा विशेष ध्यान दिनुपर्ने महत्वपूर्ण चरण हो।
महिलामा देखिने लक्षणहरू
तेस्रो महिनामा धेरै महिलामा वाकवाकी, थकान, र पाचन समस्याहरू हुने गर्छन्। योनीस्रावमा पनि वृद्धि हुन सक्छ, जसलाई स्वाभाविक मानिन्छ। डा. चुडालको भनाइमा, गर्भवती महिलामा देखा पर्ने यी लक्षण हर्मोनल परिवर्तनका कारणले हुन सक्छन्। उनले स्वस्थ आहार र आरामको महत्वमा पनि जोड दिएकी छिन्। “गर्भावस्थामा सन्तुलित आहार र पर्याप्त आरामले शरीरलाई सहजीकरण गराउँछ,” उनले भनिन्।
भ्रूणको विकास
तेस्रो महिनामा भ्रूणको मुख्य अंगहरू, जस्तै मुटु, कलेजो, र पाचन प्रणाली, विस्तार हुन थाल्छन्। भ्रूणको अनुहार र मांसपेशीको विकास सुरु हुँदै, खुट्टा र औंला आकार लिन थाल्छ। यो महत्त्वपूर्ण चरणमा भ्रूणको स्नायु प्रणाली र मस्तिष्कको विकास पनि द्रुत गतिमा हुने बताउँछिन् डा. चुडाल। यो समयमा भ्रूणको लम्बाइ लगभग दुई इन्चको हुने गर्दछ।
सावधानी र सल्लाह
डा. चुडाल गर्भवती महिलाहरूलाई चिकित्सकको नियमित परामर्श, पर्याप्त झोलिलो खाना, र ८ घण्टा राम्रो निद्रा लिन सुझाव दिन्छिन्। त्यस्तै, उनी तनाव कम गर्न र सकारात्मक सोच राख्न पनि आग्रह गर्छिन्। “धुम्रपान, रक्सी, र कुनै पनि प्रकारका विषाक्त पदार्थबाट टाढा रहनुपर्छ,” उनले थपेकी छिन्।
स्वास्थ्य परीक्षणको महत्वमा जोड दिँदै, उनले हेमोग्लोबिन, ब्लड सुगर, हेपाटाइटिस बी, एचआईभी, र थाइराइड परीक्षण जस्ता जाँचहरू गराउन सुझाव दिएकी छिन्। यसले गर्भावस्थामा हुनसक्ने जोखिमहरूको पहिचानमा मद्दत पुर्याउँछ। साथै, तेस्रो महिनाको अन्त्यसम्म भ्रूणको धड्कन पनि सुन्न सकिन्छ, जसले गर्भावस्थाको स्वास्थ्य स्थितिलाई बुझ्न सहजीकरण गर्दछ।
डा. चुडालको सन्देश
डा. चुडालले गर्भवती महिलालाई स्वस्थ आहार, तनावमुक्त वातावरण, र चिकित्सकको नियमित परामर्शमा जोड दिन आग्रह गरेकी छिन्। “गर्भावस्था एउटा विशेष यात्रा हो, जसमा आमा र बच्चाको स्वास्थ्य दुवैलाई विशेष ख्याल राख्नुपर्छ,” उनले भनिन्।
