काठमाडौँ- आज अन्तरराष्ट्रिय मातृभाषा दिवस नेपालसहित विश्वका विभिन्न मुलुकमा भाषिक जागरुकता, सांस्कृतिक विविधता र बहुभाषावाद प्रवर्द्धनसम्बन्धी विविध कार्यक्रम आयोजना गरी मनाइँदैछ। विविधतामा एकता र अन्तरराष्ट्रिय समझदारीलाई प्रवद्र्धन गर्नु यो दिवसको मुख्य उद्देश्य हो।
इतिहास र पृष्ठभूमि सन् १९९९ को नोभेम्बरमा बङ्गलादेशले अन्तरराष्ट्रिय मातृभाषा दिवस मनाउन गरेको प्रस्तावलाई संयुक्त राष्ट्रसङ्घीय शैक्षिक, वैज्ञानिक तथा सांस्कृतिक सङ्गठन (युनेस्को)ले अनुमोदन गरेसँगै यो दिवस मनाउन थालिएको हो। यद्यपि संयुक्त राष्ट्रसङ्घको महासभाले भने सन् २००२ मा यो दिवसको आधिकारिक रूपमा घोषणा गरेको हो।
यो दिवस मनाउनको मुख्य उद्देश्य बहुभाषिक समाजलाई सशक्त पार्ने, भाषिक अधिकारको संरक्षण गर्ने, भाषा सिकाइमा विविधतालाई सम्मान गर्ने तथा मातृभाषा शिक्षाको प्रवर्द्धन गर्नु हो।
विशेष कार्यक्रमहरू आज अन्तरराष्ट्रिय मातृभाषा दिवसको अवसरमा पेरिसस्थित युनेस्कोको प्रधान कार्यालयमा ‘प्राविधिक संवाद, उच्चस्तरीय छलफल सत्र र सांस्कृतिक प्रदर्शन’ लगायत विविध कार्यक्रम आयोजना गरी अन्तरराष्ट्रिय मातृभाषा दिवसको रजत जयन्ती समारोह मनाइँदैछ।
युनेस्कोका अनुसार उक्त समारोह सबैका लागि गुणस्तरीय शिक्षा, समावेशी समाज निर्माण, सांस्कृतिक सम्पदाको संरक्षण, दिगो विकासमा विज्ञान र प्रविधिको उपयोग तथा बहुभाषिकता र बहुसांस्कृतिकता प्रवर्द्धनमा केन्द्रित हुनेछ। साथै, नेपालमा पनि विभिन्न संघसंस्था, शैक्षिक प्रतिष्ठान, भाषा अभियन्ता तथा सरकारका तर्फबाट विभिन्न चेतनामूलक कार्यक्रम आयोजना गरिने भएको छ।
नेपालमा मातृभाषाको स्थिति नेपाल बहुभाषिक, बहुसांस्कृतिक, बहुजातीय र बहुधार्मिक देश हो। यहाँ १२५ भन्दा बढी जातजाति र १२३ भन्दा बढी भाषा बोल्ने समुदाय छन्। संविधान अनुसार नेपालमा मातृभाषा शिक्षाको प्रवर्द्धन गर्ने नीति अपनाइएको छ। तर, मातृभाषाको संरक्षण र प्रवर्द्धन अझै चुनौतीपूर्ण रहेको भाषा विज्ञहरू बताउँछन्।
निष्कर्ष अन्तरराष्ट्रिय मातृभाषा दिवसले भाषिक अधिकारको संरक्षण, मातृभाषामा शिक्षाको प्रवर्द्धन तथा विविधतालाई सम्मान गर्न प्रेरित गर्दछ। नेपाल जस्तो बहुभाषिक देशमा यो दिवसको महत्व झनै गहिरो छ। यस अवसरमा सबै मातृभाषाको सम्मान गर्दै यसको जगेर्ना तथा प्रवर्द्धनका लागि सक्रिय पहल आवश्यक छ।
