ग्याँस सिलिन्डरको म्याद गुज्रिने मिति कसरी चिन्ने ?
२४ माघ, काठमाडौं। खाना पकाउने ग्याँस सिलिन्डर विस्फोट हुनु अत्यन्तै खतरनाक हुनसक्छ। सिलिन्डरबाट ग्याँस लिक भएर आगलागी हुनुका साथै कहिलेकाहीँ विस्फोट नै भएर जनधनको क्षति हुने घटनाहरू बेलाबेला सार्वजनिक भइरहन्छन्।
आज बिहान मात्रै काठमाडौंको कमलपोखरीस्थित सानदार मोमो पसलको भान्छामा ग्याँस सिलिन्डर पड्किँदा १४ जना घाइते भएका छन्। तीमध्ये तीन जनालाई सामान्य चोटपटक लागेकाले अस्पताल लैजान आवश्यक परेन भने बाँकी ११ जनालाई अस्पतालमै भर्ना गर्नुपरेको छ।
यस घटनाले पुनः एकपटक ग्याँस सिलिन्डरको सुरक्षाबारे उपभोक्ताहरूलाई सचेत गराएको छ। ग्याँस सिलिन्डर सुविधाजनक भए पनि प्रयोगमा लापरवाही गर्दा यसले ठूलो दुर्घटना निम्त्याउन सक्छ। कतिपयले ग्याँस सिलिन्डरलाई ‘भान्छाको बम’ को संज्ञा समेत दिने गरेका छन्।
जोखिमयुक्त ग्याँस सिलिन्डर बजारमा पुग्ने कारण
नेपालमा उपभोक्ताहरू ग्याँस सिलिन्डरको सुरक्षाबारे पर्याप्त सचेत छैनन्। अर्कोतर्फ, सरकारले समेत बजारमा असुरक्षित ग्याँस सिलिन्डर पुग्न नदिन प्रभावकारी नियन्त्रण गर्न सकेको छैन। यसै कारण, उपभोक्ताले आफैं ग्याँस सिलिन्डरको जोखिम बुझेर आवश्यक सावधानी अपनाउनुपर्ने आवश्यकता देखिएको छ।
ग्याँस सिलिन्डर खरिद गर्दा यसको म्याद (एक्सपायर्ड डेट) राम्रोसँग जाँच गर्नुपर्छ। कतिपय उपभोक्तालाई ग्याँस सिलिन्डरको म्याद कसरी जाँच गर्ने भन्नेबारे जानकारी नै हुँदैन।
ग्याँस सिलिन्डरको म्याद कसरी हेर्ने ?
ग्याँस सिलिन्डरको घाँटीमा केही सांकेतिक अक्षर र अंक लेखिएका हुन्छन्, जसले यसको म्याद संकेत गर्छ।
- सिलिन्डरको घाँटीमा ‘ए’, ‘बी’, ‘सी’, ‘डी’ अक्षरहरूसँगै १४, १५, १६, १७, १८, १९, २० जस्ता अंक लेखिएका हुन्छन्।
- ती अंकहरूले वर्षलाई जनाउँछन् भने अक्षरहरूले वर्षको कुन महिनासम्म प्रयोग गर्न मिल्छ भन्ने देखाउँछन्।
- ‘ए’ लेखिएको भए जनवरी, फेब्रुअरी, मार्च
- ‘बी’ लेखिएको भए अप्रिल, मे, जून
- ‘सी’ लेखिएको भए जुलाई, अगस्ट, सेप्टेम्बर
- ‘डी’ लेखिएको भए अक्टोबर, नोभेम्बर, डिसेम्बर
उदाहरणका लागि, यदि ग्याँस सिलिन्डरमा “A-23” लेखिएको छ भने, त्यो सिलिन्डर सन् २०२३ को मार्च महिनामा एक्सपायर भइसकेको हो।
म्याद गुज्रेको सिलिन्डर किन प्रयोग गर्नुहुँदैन ?
- एक्सपायर्ड ग्याँस सिलिन्डर कमजोर भइसकेको हुनसक्छ, जसले गर्दा लिक हुने वा विस्फोट हुने सम्भावना बढ्छ।
- सिलिन्डर कुच्चिएको वा फुटेको छ भने, म्याद बाँकी रहे पनि त्यस्ता सिलिन्डर प्रयोग गर्नु असुरक्षित हुन्छ।
- अन्तर्राष्ट्रिय मान्यताअनुसार, ग्याँस सिलिन्डर पहिलोपटक बनेको मितिदेखि २० वर्षसम्म मात्र प्रयोग गर्न मिल्छ।
ग्याँस सिलिन्डरको परीक्षण र नियमनको अवस्था
नेपालमा ग्याँस उद्योगहरूले २० वर्षभन्दा पुराना सिलिन्डर प्रयोग गरिरहेका छन्। ग्याँस सिलिन्डरको म्याद सकिएपछि पनि ५/५ वर्षमा हाइड्रोलिक टेष्ट गर्नुपर्ने कानुनी व्यवस्था छ। तर, धेरै उद्योगहरूले यो परीक्षण नगरेको हुनसक्ने अनुमान गरिएको छ।
भारतीय नाकाबन्दीको समयमा तत्कालीन आपूर्ति मन्त्री गणेशमान पुनले धादिङका ग्याँस उद्योगहरू अनुगमन गर्दा म्याद गुज्रिएका सिलिन्डरहरूमा ग्यास भरेर बजारमा पठाइएको भेटिएको थियो।
उपभोक्ताका लागि आवश्यक सावधानी
१. ग्याँस सिलिन्डर खरिद गर्दा यसको घाँटीमा लेखिएको म्याद अवश्य जाँच गर्नुहोस्।
2. म्याद सकिएको वा फुटेको सिलिन्डर कहिल्यै प्रयोग नगर्नुहोस्।
3. सिलिन्डरलाई कहिल्यै पनि घाममा नराख्नुहोस् र सुरक्षित ठाउँमा राख्नुहोस्।
4. ग्याँस लिक भएमा आगो वा बिजुली उपकरण चलाउनु अघि झ्यालढोका खोल्नुहोस्।
5. सरकार तथा सम्बन्धित निकायलाई बजारमा रहेका म्याद गुज्रिएका ग्याँस सिलिन्डरबारे उजुरी गर्नुहोस्।
सरकारले म्याद गुज्रिएका ग्याँस सिलिन्डर प्रयोगमा प्रतिबन्ध लगाउने कडा नीति ल्याउनु आवश्यक छ। उपभोक्ता स्वयं सतर्क नहुन्जेलसम्म ग्याँस सिलिन्डर विस्फोटजस्ता घटनाहरू दोहोरिरहनेछन्।
